- Ο δικηγόρος Φοίβος Στρουγγάρης, ειδικός σε θέματα έργων τέχνης και συλλέκτης, αποκαλύπτει on camera τα μυστικά.
- Η απάτη που συντάραξε τη Νέα Υόρκη και έγινε ντοκιμαντέρ στο Netflix.
- Ο Έλληνας εφοπλιστής που στράφηκε δικαστικά εναντίον του οίκου Sotheby’s.
- Ο γιος Ελληνίδας συλλέκτριας που πλαστογράφησε 19 έργα τεράστιας αξίας που είχε αποκτήσει η μητέρα του.
του Βαγγέλη Τριάντη
Για τους περισσότερους ανθρώπους, ο κόσμος των έργων τέχνης είναι κάτι άγνωστο και μυστηριώδες. Ένα «σπορ» που τις περισσότερες φορές απευθύνεται σε υψηλά βαλάντια και ανθρώπους που αγαπούν την τέχνη. Για κάποιους άλλους, είναι απλά το πάθος τους, σε σημείο που δεν διστάζουν να ξοδέψουν εκατομμύρια ευρώ για να αποκτήσουν τον πίνακα ή ένα γλυπτό του αγαπημένου τους ζωγράφου, το οποίο θα κοσμεί τη συλλογή τους.
Αν και μυστηριώδης, ο κόσμος των έργων τέχνης δεν είναι πάντα αυτό που φαίνεται: Είθισται λοιπόν να παρατηρούμε είτε πραγματικά λάτρεις της τέχνης είτε εκλεπτυσμένους εκατομμυριούχους που απλά κάνουν το χόμπι τους.
Μέσα από αυτή τη διαδικασία και στάση ζωής δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που περισσότερο ή λιγότερο επιφανείς συλλέκτες έπεσαν θύματα καλοστημένης απάτης είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό, πληρώνοντας διόλου ευκαταφρόνητα ποσά για έργα τέχνης που αποδείχθηκαν μαϊμού. Σε κάποιες περιπτώσεις δε, κυρίως σε προηγούμενες δεκαετίες, αρκετοί ήταν αυτοί που στράφηκαν στην αγορά έργων τέχνης, στην προσπάθειά τους να νομιμοποιήσουν «μαύρο» χρήμα, μην έχοντας καμία αγάπη για την τέχνη.
Οι Data Journalists ανοίγουν σήμερα το «κουτί» του συναρπαστικού κόσμου των έργων τέχνης και με τη δημοσιογραφική έρευνα επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις σε μια σειρά από ερωτήματα που απασχολούν τόσο το ευρύ όσο και το ειδικό κοινό.
Ο δικηγόρος Φοίβος Στρουγγάρης, ειδικός σε θέματα έργων τέχνης και συλλέκτης και ο ίδιος, απαντά on camera σε μία σειρά από ερωτήματα που αφορούν στα εν λόγω θέματα, όπως για τον τρόπο που διαμορφώνεται η τιμή τους, για περιπτώσεις απάτης, για το πως πραγματοποιείται το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος αλλά και οδηγίες για το τι πρέπει να κάνουν οι επίδοξοι συλλέκτες, ώστε να μην γίνουν το επόμενο θύμα.
Πως διαμορφώνονται οι τιμές στα έργα τέχνης
Για να κατανοήσει κανείς καλύτερα τον κόσμο των έργων τέχνης θα πρέπει πρώτα να αντιληφθεί με ποιο τρόπο διαμορφώνονται οι τιμές αγοράς και πώλησής τους. Όπως σε όλα τα αγαθά, οι τιμές συναρτώνται απόλυτα από την προσφορά και τη ζήτησή των έργων. Δεν είναι όμως τόσο απλό όσο φαίνεται. Στη διαμόρφωση της τελικής τιμής παίζουν ρόλο και άλλοι παράγοντες: Η οικονομική κατάσταση μιας χώρας, η παλαιότητα και η πραγματική αξία ενός καλλιτέχνη.
Όπως υπογραμμίζει στους Data Journalists ο δικηγόρος Φοίβος Στρουγγάρης, «τρεις είναι οι τρόποι με τους οποίους θα μπορούσε κανείς να προσεγγίσει το ζήτημα των τιμών. Ο πρώτος είναι η οικονομική κατάσταση μιας χώρας». Για παράδειγμα στην Ελλάδα η κατάσταση στην αγορά των έργων τέχνης είναι πολύ διαφορετική τα τελευταία 12 χρόνια. Η χρεοκοπία της Ελλάδας είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί το διαθέσιμο εισόδημα των Ελλήνων και κατ’ επέκταση η οικονομική ευρωστία των συλλεκτών.
«Τα τελευταία 10 χρόνια σημειώθηκε ένα πάγωμα στην αγορά. Καλλιτέχνες που ήταν πάρα πολύ ψηλά, ξαφνικά έχασαν το 90% της αξίας τους. Η αγορά ξαφνικά έχει ισορροπήσει σε ένα ποσό πολύ συγκεκριμένο που αφορά αυτούς τους καλλιτέχνες», σημειώνει ο κ. Στρουγγάρης και συμπληρώνει:
«Ναι έχει να κάνει και με την παλαιότητα (εννοεί την χρυσή περίοδο του καλλιτέχνη που διαφοροποιεί τις τιμές των έργων αναλόγως και την εποχή της δημιουργίας του) αλλά και με την αξία ενός καλλιτέχνη. Η αξία διαμορφώνεται από την προσφορά και τη ζήτηση. Εάν εμένα με ενδιαφέρει η σχολή του Μονάχου, που δεν με ενδιαφέρει, αλλά αν συζητήσουμε σε ένα υποθετικό σενάριο ότι με ενδιέφερε να αγοράσω έναν Ιακωβίδη, θα έβλεπε κανείς την αυξομείωση των τιμών από το 1960 μέχρι και τώρα. Έχει πάει πάρα πολύ ψηλά, έχει πάει κάτω, έχει πάει πάνω… Άρα, εάν θέλουμε να συνοψίσουμε πώς διαμορφώνεται μια τιμή σε ένα έργο τέχνης, θα κοιτάζαμε πρώτα τη χώρα, την οικονομική της κατάσταση, που μπορεί να φτάσει παγκοσμίως το καλλιτεχνικό γίγνεσθαι αυτής της χώρας, και το τρίτο πράγμα έχει να κάνει με την ίδια την αξία του καλλιτέχνη σε ελληνικό και παγκόσμιο επίπεδο».
Σημαντικός παράγοντας στη διαμόρφωση της τιμής είναι κατά πόσο ο καλλιτέχνης βρίσκεται εν ζωή ή έχει αποβιώσει. Σε αυτή την περίπτωση τα έργα τέχνης έχουν μεγαλύτερη αξία, όχι απλά γιατί οι καλλιτέχνες έχουν αποβιώσει, αλλά επειδή το έργο τους έχει καθιερωθεί στην αγορά και στους συλλέκτες πάρα πολλά χρόνια.
Δείτε αναλυτικά το βίντεο
Πώς γίνονται οι αγορές έργων τέχνης
Οι αγοραπωλησίες έργων τέχνης πραγματοποιούνται με διάφορους τρόπους. Ο ένας από αυτούς και ίσως ο πιο ασφαλής είναι οι μεγάλοι οίκοι δημοπρασιών ή ένας ιδιοκτήτη γκαλερί (γκαλερίστα όπως τον αποκαλούν στην αγορά των έργων τέχνης).
«Εάν είσαι έξυπνος άνθρωπος ή θα προσεγγίσεις έναν οίκο δημοπρασιών ή έναν γκαλερίστα με τον οποίο θα συζητήσεις, θα αποκτήσεις εμπιστοσύνη στην πορεία του χρόνου, θα διαπιστώσεις ότι έχει όνομα στην αγορά – ίσως για παράδειγμα μια οικογενειακή παράδοση και καταλαβαίνεις ότι θέλει καλή υστεροφημία και όχι γρήγορο κέρδος- οπότε αυτό που θα σου προτείνει θα είναι σίγουρα μη κλεμμένο και σίγουρα γνήσιο, μη πλαστό» σημειώνει ο κ. Στρουγγάρης.
Ο άλλος τρόπος είναι η αποκαλούμενη και ως «δευτερογενής αγορά των έργων τέχνης», δηλαδή η αγοραπωλησία μεταξύ συλλεκτών. Σε αυτήν την περίπτωση όμως τίθενται κάποια ζητήματα. Σύμφωνα με τον κ. Στρουγγάρη ο «τρόπος αυτός είναι και ο πιο επικίνδυνος» και για τον λόγο αυτό εφιστά την προσοχή στους επίδοξους συλλέκτες καθώς είναι ουκ ολίγες περιπτώσεις που επιφανείς συλλέκτες έπεσαν εν αγνοία τους θύματα απάτης.
Δείτε το βίντεο αναλυτικά
H απάτη που έγινε ντοκιμαντέρ στο Netflix
Το «Made You Look: Μία αληθινή ιστορία για πλαστά έργα τέχνης» είναι ένα ντοκιμαντέρ που μπορεί κανείς να δει στην πλατφόρμα του Netflix. To ντοκιμαντέρ αφηγείται ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα πλαστών έργων τέχνης που απασχόλησε τις δικαστικές αίθουσες των ΗΠΑ: Αυτό της γκαλερί Knoedler.
Η συγκεκριμένη γκαλερί, ήταν μία από τις πιο αξιοσέβαστες στον κόσμο των έργων τέχνης. Είχε ιδρυθεί το 1846 και αποτελούσε μια από τις πιο παλιές γκαλερί τέχνης στη Νέα Υόρκη. Το 2009 η τότε πρόεδρος της γκαλερί Ann Freedman αναγκάστηκε να παραιτηθεί, μετά από φήμες που κυκλοφορούσαν περί πωλήσεων πλαστών έργων τέχνης αξίας εκατομμυρίων δολαρίων. Οι πίνακες υποτίθεται ότι ήταν έργα καλλιτεχνών, όπως ο Τζάκσον Πόλοκ, Ρόμπερτ Μόδεργουελ, Μαρκ Ρόθκο και άλλων. Ως πωλήτρια των συγκεκριμένων έργων εμφανιζόταν η έμπορος τέχνης από το Λόνγκ Άιλαντ, Glafira Rosales. Όπως ισχυριζόταν, τα έργα αποτελούσαν μέρος μια κρυφής συλλογή συλλέκτη ο οποίος ήθελε να διατηρήσει την ανωνυμία του. Η γκαλερί Knoedler αγόρασε αυτά τα έργα για μερικές εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια. Στη συνέχεια τα πούλησε για δεκάδες εκατομμύρια ευρώ, αποκομίζοντας κέρδος πάνω από 80 εκατ. δολάρια.
Όπως αποδείχτηκε οι πίνακες ήταν πλαστοί. Ένας ζωγράφος κινεζικής καταγωγής Pei-Shen Qian με έδρα το Κουίνς δημιουργούσε αυτά τα πλαστά έργα στο γκαράζ του σπιτιού του. Το 2013 η εταιρεία Hilti Family Trust με έδρα τον Λίχτενσταϊν στράφηκε στη Δικαιοσύνη για την αγορά ενός πίνακα το 2002. Ο πίνακας υποτίθεται ότι ήταν του ζωγράφου Μαρκ Ρόθκο και αγοράστηκε έναντι 5,5 εκατ. ευρώ. Τελικά όταν εξετάστηκε ο πίνακας από ειδικούς, αποδείχτηκε ότι ήταν πλαστός. Η νομική διαμάχη έληξε το 2021 μετά από οκτώ χρόνια και ενώ είχαν ασκηθεί ποινικές διώξεις σε διάφορα πρόσωπα. Μεταξύ αυτών η πρώην πρόεδρός της γκαλερί, Ann Freedman, ο ιδιοκτήτης της γκαλερί Michael Hammer, η Glafira Rosales και ο Jose Carlos Bergantiños Diaz, ο οποίος φέρεται να προσέλαβε τον Κινέζο ζωγράφο Pei-Shen Qian με έδρα το Κουίνς για να δημιουργήσει τα έργα. Τελικά η υπόθεση έληξε με διακανονισμό μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών.
Δείτε την αγωγή της Hilti Family Trust (pdf ΕΔΩ)
Δεν ήταν και η μοναδική αγοραπωλησία που απασχόλησε την αμερικανική Δικαιοσύνη. Το 2016 το μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Sotheby’s και πρώην στέλεχος της Gucci, Domenico De Sole, στράφηκε επίσης στη δικαιοσύνη για έναν ψεύτικο πίνακα του Rothko που είχε αγοράσει το 2004, έναντι 8,3 εκατομμυρίων δολαρίων. Και αυτή η υπόθεση έληξε εξωδικαστικά με διακανονισμό.
Γνωστός εφοπλιστής και η διαμάχη με τον οίκο Sotheby’s
Σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα, δεν είναι και εδώ λίγες οι περιπτώσεις που επιφανείς συλλέκτες έπεσαν θύματα απάτης. Μία από αυτές που απασχόλησε τον Τύπο, ήταν πριν κάποια χρόνια γνωστού εφοπλιστή. Ο εφοπλιστής είχε αγοράσει το 2007 δύο πίνακες του Κωνσταντίνου Παρθένη. Ωστόσο λίγο μετά κατέθεσε αγωγή ενώπιον Ελληνικού Δικαστηρίου εναντίον του οίκου Sotheby’s και των εκπροσώπων του, ισχυριζόμενος ότι του πούλησαν δύο πλαστά έργα. Πρωτόδικα ο εφοπλιστής δικαιώθηκε.
Μια άλλη περίπτωση που απασχόλησε αρκετά την ελληνική Δικαιοσύνη ήταν και αυτή γνωστής γκαλερί στο κέντρο της Αθήνας. Σε βάρος της ιδιοκτήτριας ασκήθηκαν κατηγορίες για την πώληση 32 συνολικά φερομένων ως πλαστών έργων ζωγραφικής, μεταξύ των οποίων ένας πίνακας του Πικάσο και πίνακες επιφανών Ελλήνων ζωγράφων όπως του Γ. Γαΐτη, του Α. Γιαλλινά, του Ν. Εγγονόπουλου, του Θεόφιλου και του Κ. Παρθένη κτλ. Ο συλλέκτης που τους είχε αγοράσει ισχυρίστηκε ότι κάποια στιγμή ήθελε να τους ασφαλίσει. Τότε προσέλαβε εκτιμητή και ένα ερευνητικό κέντρο πιστοποίησης, οι οποίοι του δήλωσαν ότι κατά τη γνώμη τους περί τα 25 από τα 75 έργα που είχε αγοράσει ήταν πλαστά. Το δικαστήριο παρά ταύτα αθώωσε τη συγκεκριμένη γκαλερίστα με το σκεπτικό ότι δεν είχε σκοπό να εξαπατήσει, αφού είχε κάνει όλο τον απαραίτητο έλεγχο και την είχαν διαβεβαιώσει άλλοι εκτιμητές ότι τα έργα ήταν γνήσια.
Δείτε το βίντεο με όσα αναφέρει ο κ. Στρουγγάρης
Ο Πικάσο, ο ηλεκτρολόγος και τα 271 έργα
Χαρακτηριστική επίσης περίπτωση απάτης ήταν τα 271 έργα του Πικάσο που βρέθηκαν στην κατοχή του ηλεκτρολόγου του μετά το θάνατό του. Αυτά φέρονται να είχαν προσφερθεί είτε όσο ήταν εν ζωή ο Πικάσο είτε μετά θάνατον από κάποιο άλλο πρόσωπο που τους είχε στην κατοχή του. Η γνησιότητά τους ωστόσο αμφισβητήθηκε.
Δείτε το βίντεο
Προσοχή στα πιστοποιητικά
Πολλές φορές μπορεί να υπάρξει αμφισβήτηση ενός έργου τέχνης και από τον ίδιο τον δημιουργό του. Πράγματι, υπάρχουν έργα που μπορεί να έχει δημιουργήσει για παράδειγμα ένας ζωγράφος πριν από 20 χρόνια. Όταν τα αντικρίζει μετά από αρκετό καιρό είναι πολύ πιθανό να μην θυμάται ότι είχε κατασκευάσει αυτό το έργο, ή ξαναβλέποντάς το, να μην θέλει να παραδεχτεί ότι είναι δικό του. Εκεί αρχίζουν και δημιουργούνται προβλήματα σχετικά με την γνησιότητα του έργου.
Όπως εξηγεί ο δικηγόρος Φ.Στρουγγάρης, το καλύτερο που έχει να κάνει κάποιος που επιθυμεί να αγοράσει ένα έργο τέχνης είναι να μην εμπιστεύεται μόνο τα πιστοποιητικά που το συνοδεύουν σε ότι αφορά τη γνησιότητα του, εκτός και εάν έχουν εκδοθεί από επιφανή πρόσωπα ή σοβαρά ιδρύματα.
«Μην εμπιστευόμαστε μόνο τα πιστοποιητικά. Αν δει κανείς τον τρόπο που γράφονται θα πάθει σοκ….Ως νομικός αυτό το εξετάζω. Φανταστείτε ότι έχω δει από έναν εκτιμητή πιστοποιητικά για 30 καλλιτέχνες. Αυτό που κατατείνει στη γνησιότητα δεν είναι τα πιστοποιητικά αλλά να γνωρίζεις ποιος το αγόρασε από ποιον, τις σχέσεις εκείνων που αγόρασε με τον ίδιο τον καλλιτέχνη, η οικογένεια αυτή εάν έχει αγοράσει δημοσιευμένα έργα και να εμπιστεύεσαι αυτό που είναι ο σύμβουλος σου», τονίζει ο κ. Στρουγγάρης.
Δείτε το βίντεο
Η πλαστογραφία του γιου
Μία ακόμη περίπτωση πλαστογραφίας είναι αυτή που συνέβη στην οικογένεια Ελληνίδας συλλέκτριας. Μητέρα συλλέκτης είχε αγοράσει από γκαλερί περί τα 19 έργα. Μετά από κάποια χρόνια θέλησε να τα πουλήσει ξανά στον ίδιο γκαλερίστα. Ωστόσο όταν τα πήγε εκεί έκπληκτος ο γκαλερίστας της είπε ότι τα έργα αυτά ήταν πλαστά. Η υπόθεση οδηγήθηκε στη δικαιοσύνη. Όπως διαπιστώθηκε ο γιος της συλλέκτριας είχε κατεβάσει εν αγνοία της τα έργα από τους τοίχους και τα είχε πλαστογραφήσει. Στη συνέχεια πούλησε τα αυθεντικά και ανέβασε ξανά στους τοίχους τα πλαστά.
Δείτε το βίντεο
Πώς ξεπλένουν «μαύρο» χρήμα από έργα τέχνης
Αρκετοί από αυτούς που μπήκαν ως συλλέκτες στο χώρο των έργων τέχνης δεν μπήκαν μόνο από αγάπη για την τέχνη. Κατά το παρελθόν δεν ήταν λίγοι αυτοί που αγόραζαν πανάκριβα έργα τέχνης μόνο και μόνο για να νομιμοποιήσουν έσοδα από παράνομες επαγγελματικές δραστηριότητες. Για να το πούμε πιο απλά, σκοπό είχαν να «ξεπλύνουν» βρώμικο χρήμα. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, όπως εξηγεί ο κ. Στρουγγάρης έχουν μπει «κανόνες». Για να αγοράσει δηλαδή κάποιος έργο τέχνης άνω των 10.000 ευρώ θα πρέπει να δώσει στοιχεία φυσικού προσώπου. Κάτι που δεν ίσχυε παλιότερα. Ωστόσο, το γεγονός αυτό από μόνο του δεν αποτρέπει όσους θέλουν να ξεπλύνουν χρήμα μέσω της αγοράς έργων τέχνης, καθώς έχει παρατηρηθεί ότι χρησιμοποιούνται παρένθετα πρόσωπα και εταιρείες.
Δείτε το βίντεο
Τι πρέπει να προσέχουμε
Ο κ. Στρουγγαρης εφιστεί την προσοχή σε όσους ενδιαφέρονται να αγοράσουν έργα τέχνης.
«..Επίσης θα έλεγα ότι θέλει προσοχή όταν αγοράζει κανείς, για τον απλούστατο λόγο ότι υπάρχει αυτό το ψυχολογικό θέμα να βρούμε την ευκαιρία. Πιστέψτε με δεν υπάρχει ευκαιρία. Δηλαδή κάποιος κύριος σε ένα φορτηγό να πουλάει έναν Γαΐτη, μια ξυλοκατασκευή για 500 ευρώ…»
Δείτε το βίντεο
Ένα έργο τέχνης είναι επένδυση;
Ένα από τα ερωτήματα που θέτει εύλογα κανείς είναι κατά πόσο η αγορά ενός έργου τέχνης αποτελεί επένδυση. Σύμφωνα με τον κ. Στρουγγάρη, «ξεκάθαρα ένα έργο τέχνης είναι επένδυση όταν αγοράζεις το σωστό έργο…Το μόνο σίγουρο είναι ότι το έργο με την πάροδο του χρόνου θα πάει πάνω η αξία του».
Ο ίδιος παραθέτει μάλιστα μία σειρά από Έλληνες καλλιτέχνες που τα τελευταία χρόνια έχουν αποκτήσει μεγάλη αξία παγκοσμίως.
Δείτε το βίντεο
Ποιοι αγοράζουν έργα τέχνης
Όσο για το ποιοι είναι οι άνθρωποι που αγοράζουν έργα τέχνης; Φαίνεται ότι είτε είναι άνθρωποι «εκλεπτυσμένοι» που πραγματικά αγαπούν την τέχνη είτε άνθρωποι που με αυτό τον τρόπο θεωρούν ότι θα ανέβει το στάτους τους.
«Η πραγματικότητα είναι πως όσο μικρότερος είναι ηλικιακά κάποιος και μπει σε αυτό το χώρο τόσο πιο εκλεπτυσμένος θα γίνει στην πορεία του χρόνου… Είναι ένας χώρος μαγικός που συνεχώς εκπαιδεύεσαι» σημειώνει ο κ. Στρουγγάρης.
Δείτε το βίντεο
Discussion about this post